قدیمی‌ترین نمونه معماری اصیل ایرانی را می‌توان در مسجد جامع یزد مشاهده کرد. در قرن نهم هجری در معماری ناحیه مذهبی یزد است. بسیاری از اهالی یزد می‌گویند برای تهیه خاک کاشی‌ها و مصالح مسجد جامع از خاک کربلا و گلاب استفاده شده است. این اثر تاریخی در ۳۱ تیر ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. با دلتامگ همراه باشید تا درباره معماری و ویژگی این مسجد زیبا بپردازیم.
مسجد جامع یزد کجاست؟
مسجد جامع یزد در ضلع غربی خیابان امام خمینی و در یکی از محله‌های قدیمی قرار دارد. چهارسوق و بازار شاهی یزد، از بناهای تاریخی قرن هشتم، در انتهای خیابان مسجد جامع و در ضلع جنوب شرقی آن قرار دارند. انتهای سه بازارچه قدیمی شهر یزد، به چهارسوق متصل است. یکی از این بازارچه‌ها به مسجد جامع ختم می‌شود که با اتصال دو بازارچه دیگر به کوچه یهودی‌ها و محله دارالشفا، مجموعه‌ای تاریخی و حیرت‌انگیز را شکل می‌دهند.
تاریخچه مسجد جامع یزد
ساخت و تکمیل مسجد جامع یزد در طول یک قرن و در دوران‌های مختلف تاریخی نظیر سلطنت ایلخانی، صفویان، حکومت تیموریان، فرمانروایی آل مظفر و قاجاریان انجام شده‌است. بانی اولیه مسجد، علاءالدوله کالنجار از دودمان آل بویه و حاکم یزد در زمان ملکشاه سلجوقی بود. پایه اصلی مسجد جامع یزد در عصر ساسانی، روی یک آتشکده بنا شد. آنچه که امروز به عنوان مسجد جامع یزد مشاهده می‌کنید، از دوره قاجار به‌جای مانده‌است. در واقع در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، عملیات تخریب در سطح گسترده‌ای برای بازسازی و مرمت این بنای تاریخی صورت گرفت که باعث ایجاد ظاهری کاملا متفاوت از مسجد اولیه شد.
معماری مسجد تاریخی یزد
مسجد، ۷ ورودی دارد که ورودی اصلی آن از چوب گردو با ارتفاع ۴.۵ متر ساخته‌شده است. با عبور از این ورودی و رسیدن به درون هشتی یا كریاس مسجد، گویا موزه جالبی از کتیبه‌ها پیش روی انسان قرار می‌گیرد. چرا که کتیبه‌های سنگی و كاشی مختلفی كه بر روی آن‌ها وقف‌نامه و فرامین حكومتی نقش بسته، همگی به‌صورت یكجا در این بخش نصب شده‌اند. طرح مسجد جامع، طرحی مرکب از یک مقصوره گنبددار و یک شبستان مستطیلی طولانی است. پلان اصلی مسجد چهارگوش است که آن را تقلیدی از پلان کعبه می‌دانند. شیوه معماری مسجد جامع با نظریه مرحوم پیرنیا، شیوه آذری است. همچنین به این شیوه، سبک مغول یا ایرانی-مغول می‌گویند که نمونه‌هایی از آن را می‌توان در بناهایی در هرات و بخارا نیز مشاهده کرد.
روشنایی مسجد جامع به‌صورت غیرمستقیم به‌وسیله انعکاس نور از گچ سفید گنبد و دیوارها است. نمادهای شیعی بسیاری در سراسر مسجد جامع دیده‌می‌شود و بسیاری از تزیینات بنا را آن‌ها تشکیل می‌دهند. از جمله این نقوش می‌توان به ستاره پنج پر (با مفاهیم پنج اصل دین، پنج تن آل عبا و پنج پیامبر اولوالعزم ) اشاره کرد. شمسه ۷۲پر و شمسه‌های ۱۲پر از جمله نقوشی هستند که در بخش‌های زیادی از بنا دیده‌می‌شود.
داستان حیرت‌انگیز مناره‌های مسجد جامع
مسجد جامع یزد و مناره هایش شاهد یک اتفاق عجیب و البته ناگوار بوده‌اند. طبق گفته قدیمی ها روزی یک استاد و شاگرد برای محک زنی خود قراری می‌گذارند. قرار آن‌ها ساخت مناره‌های مسجد بودکه هر کدام یکی از آن مناره‌ها را بدون هیچ دخالتی بسازند تا ببینند کدام یک در معماری پیشرفت کرده‌اند.
موقعی که ساخت مناره‌ها تمام می‌شود، هر 2 مناره بسیار بی نقص و زیبا هستند. ولی آن مناره‌ای را که شاگرد ساخته‌بود، پله‌هایی 2 طرفه‌داشت و آن مناره‌ای که استاد بنا کرده‌بود پله‌های یک طرفه‌داشت. همین اتفاق موجب حسادت استاد به شاگرد می‌شود و بعد از دیدن چنین معماری، خود را از مناره مسجد پایین می‌اندازد.
پیشنهاد مطالعه: عروس خانه‌های ایران را می‌شناسید؟
