چرا سفره شب یلدا می‌چینیم؟

شب یلدا یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی که در آخرین شب پاییز، یعنی ۳۰ آذر که امسال جمعه شب است، برگزار می‌شود. یلدا به معنای تولد است و این شب در فرهنگ ایران‌زمین، نماد زایش خورشید و آغاز روشنایی است. شب چله نه فقط یک جشن ساده، بلکه میراثی از باورها و ارزش‌های عمیق انسانی است که ایرانیان در طول هزاران سال آن را حفظ کرده‌اند. این شب بهترین فرصت برای گردهمایی، شادی و جشن گرفتن زندگی و طبیعت است. در ادامه این مقاله از مجله دلتا این در مورد این شب زیبا می‌خوانیم تا بیشتر قدر آن را بدانیم و به فرهنگ و نیاکانمان افتخار کنیم!

شب چله یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی، بیش از چند هزار سال قدمت دارد. این جشن ریشه در فرهنگ و باورهای زرتشتی و طبیعت‌محور ایرانیان باستان دارد و به‌طور نمادین به استقبال از روشنایی و خورشید می‌رود. فلسفه اصلی شب چله پیروزی نور بر تاریکی است.

جشن یلدا به احتمال زیاد در دوران آریاییان و آغاز تمدن‌های کشاورزی شکل گرفت. این زمان مصادف با تغییر فصل‌ها و بازگشت امید به گرما و نور در زمستان بوده است. دوران اوج شب چله به‌ویژه به دوران هخامنشیان و پیش از آن بازمی‌گردد. این شب در میان ایرانیان باستان به عنوان پایان تاریکی و زایش خورشید شناخته می‌شد. یلدا به معنای “تولد” یا “زایش” است و به زمانی اشاره دارد که پس از طولانی‌ترین شب سال، روزها به تدریج بلندتر و خورشید قوی‌تر می‌شود.

ایرانیان باستان به ویژه زرتشتیان، بر پایه تقویم خورشیدی زندگی و جشن‌های خود را تنظیم می‌کردند. آن‌ها تغییرات فصول، طول روزها و شب‌ها را دقیقا رصد می‌کردند. شب یلدا به‌عنوان طولانی‌ترین شب سال نماد تاریکی و سرما بود و بعد از آن، خورشید طلوعی قدرتمندتر داشت که نشان‌دهنده پیروزی نور بر تاریکی و خیر بر شر بود.

یلدا نماد تولد دوباره خورشید و آغاز چرخه‌ای جدید از زندگی است. این شب فرصتی برای گردهمایی خانواده، بازسازی پیوندهای عاطفی و جشن گرفتن روشنایی است. همچنین در باورهای ایرانی، نیروهای اهریمنی در شب‌های طولانی زمستان قوی‌تر بودند و با آمدن خورشید شکست می‌خوردند. یلدا به این پیروزی معنوی اشاره دارد.

یکی از زیباترین و معنوی‌ترین سنت‌های شب یلدا، حافظ‌خوانی است. این رسم از باورهای عمیق ایرانیان به اشعار حافظ به‌عنوان راهنمایی معنوی و نماد خرد و الهام سرچشمه می‌گیرد.

حافظ‌خوانی در شب چله ریشه در فرهنگ ادبی و معنوی ایرانی دارد. حافظ به دلیل اشعار پر رمز و راز خود، که اغلب به آینده و سرنوشت اشاره می‌کنند، جایگاه ویژه‌ای در زندگی مردم ایران دارد. شب یلدا که زمانی برای امید به آینده روشن‌تر است، فال حافظ به نوعی نمادی از جستجوی پیام‌های الهی و راهنمایی در مسیر زندگی است.

سفره شب چله تنها یک میز غذایی نیست، بلکه بازتابی از فرهنگ و باورهای ایرانی است. فلسفه این سفره بر پایه شکرگزاری، جشن گرفتن نور و زندگی و یادآوری اهمیت همبستگی خانوادگی است و هر کدام از خوراکی‌ها یک نماد است:

انار یکی از مهم‌ترین نمادها است که نماد خورشید آتشین در سفره شب چله است. با دانه‌های قرمز و براق خود، نماد باروری، عشق و شادابی است. در فرهنگ ایرانی، انار نشان‌دهنده پایان پاییز و آغاز زمستان است و وجود آن در سفره شب یلدا خوش‌یمنی و برکت را به همراه دارد.

هندوانه نماد تابستان و گرما است و مصرف آن در شب یلدا نشانه آرزو برای روزهای گرم و روشن آینده است. همچنین باور بر این است که خوردن هندوانه در این شب از بیماری‌های زمستانی جلوگیری می‌کند.

آجیل و خشکبار، به ویژه تخمه، گردو و پسته، نماد فراوانی و نعمت هستند. این خوراکی‌ها در طول شب یلدا نشان‌دهنده پیوند میان انسان و طبیعت هستند. جالب اینجاست که خوراکی‌های موجود در آجیل شب چله، با آجیل سال نو فرق دارد.

شیرینی‌ها نماد شادی و کامروایی‌اند و برای ایجاد فضای شیرین و پرنشاط در شب چله استفاده می‌شوند. یکی از شیرینی‌های اصیل شب چله، باسلوق است که علاوه بر طعم خوشمزه، کام ما را در این شب زیبا شیرین می‌کند.

شمع‌ها نماد روشنایی و گرما در شب تاریک یلدا هستند و یادآور پیروزی نور بر تاریکی‌اند.

در کنار خوراکی‌ها، کتاب حافظ یا شاهنامه نیز روی سفره قرار می‌گیرد. فال حافظ در این شب یکی از رسوم محبوب است و خواندن اشعار آن به جشن یلدا رنگ و بوی معنوی می‌بخشد.

یکی از رسوم زیبای شب یلدا، بردن سفره یلدا برای تازه‌عروس‌ها است. این رسم که در برخی مناطق ایران رواج بیشتری دارد، به نوعی نشان‌دهنده اهمیت خانواده و سنت‌ها در فرهنگ ایرانی است.

فلسفه رسم شب یلدا برای عروس

رسم شب چله برای تازه عروس فلسفه‌های خاص خودش را دارد که در ادامه آن را می‌خوانیم:

نمایش محبت و حمایت

نماد شروع زندگی مشترک پرنعمت

تقویت پیوند خانوادگی

حفظ سنت‌ها و ارزش‌ها