در میان تمام مباحث مرتبط با ارث، سهم الارث زنان به دلیل تفاوت‌های قانونی و اجتماعی جایگاه ویژه‌ای دارد. در این مطلب از مجله دلتا، نگاهی جامع به سهم‌الارث زنان در قوانین اسلامی و نکات حقوقی آن می‌اندازیم؛ نکاتی که شاید تاکنون از آن‌ها بی‌خبر بوده‌اید.
سهم الارث زنان در قوانین اسلامی
بر اساس قوانین اسلامی که در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، مبنای قوانین ارث است، تعیین سهم الارث زنان باتوجه‌به رابطه خانوادگی آن‌ها با متوفی مشخص می‌شود. این قوانین از قرآن کریم گرفته شده و هدف آن ایجاد تعادل میان حقوق افراد و مسئولیت‌های اجتماعی آن‌هاست. مهم‌ترین اصل در سهم الارث زنان، رعایت عدالت و تأمین نیازهای اقتصادی خانواده است.
چرا سهم الارث زنان کمتر از مردان است؟
یکی از اصلی‌ترین مباحث پیرامون سهم الارث زنان، تفاوت سهم آنان با مردان در برخی موارد است. به‌عنوان‌مثال، درصورتی‌که فرزندانی (دختر و پسر) از متوفی باقی‌مانده باشند، سهم دختر نصف پسر خواهد بود.
این تفاوت بر اساس مسئولیت‌های مالی تعیین شده است. در نظام اسلامی، مردان مسئول تأمین هزینه‌های زندگی خانواده هستند؛ از جمله پرداخت مهریه، نفقه، و هزینه‌های فرزندان؛ بنابراین، سهم بیشتر مردان در ارث برای تأمین این وظایف مالی در نظر گرفته شده است.
سهم‌الارث زن از همسرش
یکی از موضوعات رایج در حقوق ارث، سهم زن از اموال همسر متوفی است.
- اگر متوفی فرزند داشته باشد: زن یک‌هشتم از اموال شوهر را به ارث می‌برد.
- اگر متوفی فرزند نداشته باشد: سهم زن به یک‌چهارم افزایش می‌یابد.
نکته قابل‌توجه این است که زن تنها از اموال منقول (مانند پول و طلا) و ساختمان یا زمین‌هایی که به‌صورت ساخته‌شده هستند، ارث می‌برد و از زمین خالی سهمی ندارد. برای آشنایی با قانون جدید ارث مادر به فرزندان به مطلب ذکر شده مراجعه کنید.
آیا سهم الارث زن محدود به همسر یا پدرش است؟
خیر. زنان از افراد دیگری نیز می‌توانند ارث ببرند. به‌عنوان‌مثال:
- دختر متوفی: اگر متوفی فقط یک دختر داشته باشد و وارث دیگری نباشد، او نصف اموال پدر را به ارث می‌برد.
- مادر متوفی: مادر نیز درصورتی‌که فرزند متوفی نداشته باشد، یک‌سوم اموال را به ارث می‌برد.
- خواهر متوفی: خواهر نیز در برخی شرایط، مانند نبود فرزند یا همسر، سهم‌الارث قابل‌توجهی دریافت می‌کند.
نکات مهم درباره ارث زن در صورت طلاق
یکی از موضوعات مهم، ارث زن از شوهر در صورت طلاق است.
- اگر طلاق رجعی باشد (امکان بازگشت به زندگی مشترک وجود داشته باشد)، زن همچنان از شوهرش ارث می‌برد، به شرطی که شوهر در دوران عده فوت کند.
- اگر طلاق بائن باشد (مانند طلاق خلع یا مبارات)، زن دیگر حقی بر ارث شوهر نخواهد داشت.
ارث زنی که سهم بیشتری از مردان می‌برد!
با وجود اینکه در بیشتر موارد سهم الارث زنان کمتر از مردان است، در برخی موارد زن می‌تواند سهم بیشتری از مردان داشته باشد. به‌عنوان‌مثال:
- اگر متوفی فقط یک دختر داشته باشد و وارث دیگری نباشد، تمام اموال به او می‌رسد.
- در برخی شرایط، مادر متوفی ممکن است سهم بیشتری نسبت به سایر وراث داشته باشد.
آیا زن می‌تواند ارث خود را قبل از فوت متوفی دریافت کند؟
طبق قوانین، ارث تنها پس از فوت متوفی به وراث منتقل می‌شود و تا زمانی که فرد زنده است، هیچ‌کس حق ادعای ارث ندارد. بااین‌حال، افراد می‌توانند وصیت کنند تا بخشی از اموالشان به طور خاص به زن یا دختر داده شود. البته وصیت قانونی فقط تا یک‌سوم از کل اموال معتبر است، مگر اینکه سایر وراث رضایت دهند. به همین دلیل، بسیاری از افراد برای تأمین آینده خانواده یا دختران خود، قبل از فوت اقدام به تنظیم سند هدیه یا انتقال مالکیت می‌کنند.
نقش قوانین جدید در حمایت از سهم الارث زنان
در سال‌های اخیر، برخی اصلاحات در قوانین مرتبط با ارث در کشورهای اسلامی انجام شده است تا حمایت بیشتری از حقوق زنان صورت گیرد. به‌عنوان‌مثال:
- در ایران، قانون حمایت از خانواده امکان دریافت مهریه و نفقه را برای زنان حتی پس از فوت شوهر فراهم کرده است.
- همچنین، برخی دادگاه‌ها به مواردی چون تقسیم عادلانه‌تر دارایی‌ها، به‌خصوص در شرایط خاص، توجه بیشتری نشان می‌دهند.
موارد اختلافی و اهمیت وکالت حقوقی
سهم الارث زنان به دلیل پیچیدگی‌های قانونی و فرهنگی، گاهی موجب اختلافات خانوادگی می‌شود. برای مثال:
- اختلاف بر سر زمین‌هایی که زنان از آن‌ها سهم مستقیم نمی‌برند.
- ادعای مردان مبنی بر مسئولیت مالی بیشتر و تلاش برای کاهش سهم زنان.
سخن پایانی
سهم الارث زنان یکی از موضوعات حساس و درعین‌حال مهم در نظام حقوقی و اجتماعی است که به دلیل جایگاه اقتصادی و فرهنگی زنان، همواره موردتوجه بوده است. درک صحیح از قوانین ارث، آگاهی از حقوق و وظایف و بهره‌مندی از مشاوره حقوقی، می‌تواند به زنان کمک کند تا سهم خود را به درستی دریافت کنند و در زندگی شخصی و اجتماعی خود از آن بهره ببرند.
