وقتی درباره کوهستان‌ها صحبت می‌کنیم معمولا هوای سرد و برفی آنها را به یاد می‌آوریم. خوب می‌دانیم که در کوه‌ها هر چه از زمین فاصله می‌گیریم و به قله کوه نزدیک‌تر می‌شویم هوا سردتر می‌شود. از طرف دیگر همیشه شنیده‌ایم که هوای گرم سبک‌تر است و بالا می‌رود. هوای سرد سنگین‌تر است و پایین می‌ماند. اگر این طور است پس چرا هوای بالای کوه‌ها سردتر از دامنه کوه است؟ در ادامه این مطلب از مجله دلتا درباره دلیل هوای سرد بالای کوه صحبت می‌کنیم.
دلیل هوای سرد بالای کوه
برای شروع بهتر است زمین را مثل یک بخاری در نظر بگیرید که ما را گرم نگه می‌دارد. وقتی از زمین دور می‌شویم احساس سرما می‌کنیم. چیزی که باعث گرم شدن این بخاری می‌شود نور و گرمایی است که از خورشید دریافت می‌کند و دانشمندان آن را تابش می‌نامند.
نور و گرما از خورشید به سمت زمین می‌آید و به اتمسفر زمین می‌رسد. اتمسفر در نگه داشتن گرمای خورشید چندان خوب عمل نمی‌کند و گرما و نور را از خود عبور می‌دهد.
در نهایت گرمای خورشید به زمین برخورد می‌کند و بخصوص در جنگل‌ها و اقیانوس‌ها جذب آن می‌شود. مثلا در زمین‌های پوشیده از برف، بیشتر آن بازتاب پیدا می‌کند و به سمت خورشید برمی‌گردد.
وقتی از زمین فاصله می‌گیریم در واقع از بخاری که ما را گرم نگه می‌دارد یعنی زمین دور می‌شویم.
بنابراین در بالای کوه‌ها هوا آن قدر سرد است که در عرض چند دقیقه می‌تواند ما را دچار سرمازدگی کند. این سرمازدگی عواقب خطرناکی دارد. هوای بالای کوه در نگه داشتن تابش خورشید بسیار بد عمل می‌کند و گرما را مستقیما از خود عبور داده و به سمت زمین می‌فرستد.
دلیل هوای سرد بالای کوه از نظر علمی
- کاهش فشار جو: با افزایش ارتفاع از سطح زمین به ارتفاعات بلندتر، فشار جوی کاهش می‌یابد. این کاهش فشار باعث گسترش هوای موجود در آن منطقه می‌شود و این گسترش منجر به خنک شدن هوا می‌شود.
- تابش حرارتی: در ارتفاعات بلندتر، کمترین تابش حرارتی از زمین به فضا وجود دارد. این به این معناست که شبانه‌روز دما تغییرات قوی دارد و در شب، بخصوص در قله‌های کوه، دما به شدت کاهش می‌یابد و هوا سردتر می‌شود.
- ندرت اکسیژن: با افزایش ارتفاع، مقدار اکسیژن در هوا کاهش می‌یابد. این باعث می‌شود که هوا در قله‌های کوهی کمتر اکسیژن داشته باشد و این بازتاب بر دمای هوا می‌شود.
خورشید به قله کوه نزدیک تر است چرا تابش حرارتی کمتر است؟
اگرچه خورشید به قله کوه نزدیک‌تر است، اما تابش حرارتی کمتری ندارد. واقعیت این است که خورشید همچنان با همان شدت به کوه‌ها و سایر مناطق زمین تابش دارد. اختلاف دما و تابش حرارتی در ارتفاعات بلند به عوامل دیگر مربوط است.
- ندرت هوا: در ارتفاعات بلند، هوا به تدریج نازک‌تر و کمتر دانسیته است. این ندرت هوا باعث می‌شود که توان تابش حرارتی هوا کمتر شود و به عبارت دیگر، هوا نسبت به تابش خورشیدی کمتر واکنش نشان دهد. به همین دلیل در ارتفاعات بلند دما پایین‌تر است.
- تابش معکوس: در برخی مواقع، به علت وجود برف و یخ در قله‌های کوه‌ها، نور خورشید به سطوح سفید و بازتابی برخورد می‌کند. این تابش معکوس می‌تواند باعث افزایش دما در کوه‌ها شود.
- توان رادیاسیونی: در ارتفاعات بلند، اختلاف دما بین روز و شب به سبب ندرت هوا و کمبود انتقال گرما افزایش می‌یابد. این اختلاف دمایی باعث تابش حرارتی قوی‌تر در شب و کاهش دما می‌شود. درباره قطب جنوب ماه و بی خبری از کاوشگر فضایی که به آنجا فرستاده شد مطلبی نوشته ایم، آن را از دست ندهید.
سخن آخر
در ارتفاعات بلند، اختلاف دما و تابش حرارتی کمتر ناشی از ندرت هوا و عوامل دیگر است که باعث می‌شود هوا در قله کوه‌ها سردتر از پایه‌های کوه باشد، حتی اگر خورشید به آنها نزدیک‌تر باشد. در این مطلب دلیل هوای سرد بالای کوه را شرح دادیم، آیا شما دلیل دیگری می‌شناسید که ما از قلم انداخته باشیم؟
