اسپرموگرام ؛ مهم‌ترین آزمایش ناباروری در مردان

از آن‌جایی که بخشی از اختلالات باروری زوجین به مشکلات مرد ازجمله ایرادات اسپرم مربوط می‌شود، انجام آزمایش اسپرموگرام یا آنالیز مایع منی نقش مهمی در یافتن علت ناباروری دارد. پس از این تست، با تفسیر پارامترهای آزمایش اسپرموگرام می‌توان مشکلات احتمالی سلول جنسی مرد (اسپرم) را مشخص کرد. اگرچه پزشک متخصص می‌تواند تمامی اطلاعات لازم را از روی نتیجه آزمایش در اختیار زوجین قرار دهد؛ اما در این مطلب مجله دلتا نیز سعی شده به‌طور خلاصه و واضح، نحوه تفسیر جواب آزمایش اسپرم در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.

آزمایش اسپرم (اسپرموگرام) چیست؟

اسپرموگرام یا آنالیز مایع منی، یک تست ساده و موثر در شناسایی مشکلات اسپرم نظیر سرعت کم، تحرک نامنظم، تعداد اندک، شکل ناهنجار و کیفیت پایین این سلول‌های جنسی است که جزو اولین تست‌های مورد نیاز برای یافتن علل ناباروری زوجین به شمار می‌رود. آزمایش اسپرم معمولا دو یا سه بار در فواصل مناسب (بین ۱ تا ۳ هفته) تکرار می‌شود تا نتایج آن قابل استناد باشد.

باید به این نکته نیز اشاره کرد که در کنار آزمایش اسپرم، گاهی تست های هورمونی و ژنتیکی نظیر آزمایش SDFA نیز تجویز می شود که به تعیین دقیق تر علت ناباروری کمک می نماید. با این حال، تست اسپرم نقش زیادی در تعیین مواردی همچون کیفیت و کمیت اسپرم (sperm count density)، بیمارهای بیضه نظیر هیدروسل و… ایفا می‌کند.

چگونگی انجام آزمایش اسپرموگرام

پس از دستور پزشک متخصص، مرد به آزمایشگاه معرفی‌شده از سوی مرکز ناباروری مراجعه می‌کند و یک نمونه مایع منی تحویل می‌دهد. این نمونه اغلب از طریق استمنا گرفته می‌شود و باید در ظرف آزمایشگاهی تمیزی به فاصله حداکثر نیم تا یک ساعت به آزمایشگاه داده شود. پیش از جمع‌آوری نمونه منی و در یک بازه ۲ تا ۵ روزه نباید رابطه جنسی صورت گیرد. نهایتا با تکرار آزمایش و بررسی همه نمونه‌ها، نتیجه به پزشک اعلام می‌گردد.

چگونه جواب آزمایش اسپرم را بخوانیم؟

برای تفسیر پارامترهای آزمایش اسپرموگرام، از نرم‌افزار تفسیر آزمایش اسپرم و همچنین مشاهده وضعیت اسپرم‌ها در نمونه مایع منی استفاده می‌شود. در برگه یا عکس جواب آزمایش اسپرم، اصطلاحاتی وجود دارد که مفهوم و محدوده نرمال آن‌ها به شرح زیر است:

Liquefaction

منظور از Liquefaction در آزمایش اسپرم، فرایند مایع شدن منی پس از انزال است. در حالت طبیعی، این فرایند حدود یک ساعت در دمای اتاق و ۲۰ الی ۳۰ دقیقه در دمای ۳۷ درجه طول می‌کشد. در صورتی که فرایند Liquefaction در مدت مناسبی رخ ندهد، نشان‌دهنده ترشح ناکافی پروستات خواهد بود.

Viscosity

براساس معیار ویسکوزیته، پس از کشیدن منی به داخل یک پیپت ۵ میلی‌لیتری باید این مایع به‌صورت قطعات مجزا رها شود. لذا مشاهده وضعیتی همچون یک رشته نخی‌شکل بلندتر از ۲ سانتی‌متر، به معنای حالتی غیرطبیعی و نشان‌دهنده تحرک کم اسپرم‌ها است.

Volume: Volume به حجم مایع منی به‌دست آمده پس از انزال اشاره دارد که حداقل نرمال آن بین ۱.۵ تا ۲ سی‌سی است.

Appearance

این فاکتور میزان PH و رنگ مایع منی را مشخص می‌کند. منی در حالت نرمال به رنگ شیری یا خاکستری و نیمه‌کدر با PH بین ۷.۲ تا ۸ (قلیایی) است.

Sperm count (Density)

این اصطلاح مربوط به تعداد اسپرم یافت‌شده در حجم مشخصی از مایع منی است. به‌طور نرمال، این مقدار حدود ۱۵ میلیون اسپرم در یک سی‌سی یا ۴۰ میلیون اسپرم در کل منی انزال‌شده است؛ به‌نحوی که تعداد کمتر از ۱۵ میلیون، تحت عنوان الیگواسپرمی و تعداد اسپرم صفر با نام آزواسپرمی شناخته می‌شود.

Motility

این فاکتور مختص سنجش تحرک اسپرم‌ها است. در گذشته که صرفا سرعت اسپرم‌ها بررسی می‌شد، این سلول‌ها در چهار دسته A، B، C و D قرار می‌گرفت. حرکت اسپرم کلاس A از همه بیشتر و تحرک اسپرم کلاس D از همه کمتر و نشان‌دهنده آستنواسپرمی (کمبود حرکت اسپرم‌ها) است.

Morphology

مورفولوژی در آزمایش اسپرم به شکل ظاهری اسپرم‌ها اشاره دارد که علاوه بر مشاهده توسط تکنسین ماهر، به کمک ابزارهای کامپیوتری سنجیده می‌شود. باید دانست که شکل غیرعادی اسپرم‌ها احتمال ورود آن‌ها به داخل تخمک و انجام لقاح را کاهش می‌دهد. در شرایط نرمال، حداقل ۴ تا ۱۴ درصد از اسپرم‌های نمونه دارای شکل نرمال هستند؛ اما مقادیر کمتر از آن نشان‌دهنده تراتواسپرمی است. بنابراین معنی abnormal morphology در آزمایش اسپرم، تأیید وجود نقص‌های ظاهری اسپرم است که ازجمله آن‌ها می‌توان به سر بزرگ یا کوچک، سر مخروطی‌شکل یا دوکی‌شکل، خمیدگی گردن اسپرم، قرینه نبودن، ضخیم یا نازک بودن گردن، نقص‌های دم –مانند دم کوتاه، مویی‌شکل، خمیده، دوتایی، پیچیده یا شکسته– و… اشاره کرد.

WBC

WBC یا سطح گلبول‌های سفید، یکی دیگر از معیارهای بررسی وضعیت اسپرم‌ها به شمار می‌رود که حد نرمال آن کمتر از ۱ میلیون در میلی‌لیتر است. مقادیر زیاد WBC به التهاب مایع منی یا عفونت اشاره دارد که با نام لکوسیستواسپرمی شناخته می‌شود.

Viability

این فاکتور بیان‌گر تست زنده ماندن اسپرم‌ها است که برای اسپرم‌های بی‌حرکت، به کمک روش‌های رنگ‌آمیزی ویژه‌ای انجام می‌گیرد. درصد اسپرم‌های زنده باید حداقل ۷۵٪ (در سیستم قدیم) یا ۵۸٪ (در سیستم جدید) باشد.

Agglutination

این مفهوم به معنی نحوه اتصال اسپرم‌ها از دم به دم، سر به سر، ترکیبی از هر دو و همچنین اتصال اسپرم‌ها به رشته‌های موکوس یا سایر سلول‌ها است. لازم به ذکر است که وضعیت Agglutination معمولا وجود آنتی‌بادی علیه اسپرم‌ها را نشان می‌دهد.

نحوه تفسیر نتایج آزمایش اسپرم

محدوده نرمال نتیجه آزمایش اسپرم را می‌توان با توجه به فاکتورهای معرفی‌شده تا حدودی تعیین کرد. بااین‌حال، خلاصه‌ای از محدوده مرجع فاکتورهای مهم در ادامه آمده است:

• حجم: ۱.۵ میلی‌لیتر یا بیشتر
• اسیدیته (PH): ۷.۲ یا بیشتر
• تعداد اسپرم: ۱۵ میلیون در هر میلی‌لیتر یا بیشتر
• تحرک: دست‌کم ۳۲ درصد متحرک با درجه A و B یا ۱۵ درصد متحرک با درجه A
• مورفولوژی (شکل مناسب): ۴ درصد یا بیشتر
• زنده بودن: ۷۵ درصد یا بیشتر
• گلبول سفید: ۰ الی ۱ گلبول در هر بزرگ‌ترین میدان میکروسکوپی خشک (hpf)

سخن پایانی

برای تفسیر آزمایش اسپرم (اسپرموگرام) و اطلاع از جواب آزمایش اسپرم نرمال باید حتما به پزشک متخصص خود مراجعه کنید. از آن‌جایی که فاکتورهای زیادی برای سنجش قدرت باروری اسپرم مردان مورد بررسی قرار می‌گیرد، تفسیر آزمایش اسپرم نیازمند معاینات و مشاهدات دقیق و کامل است. همچنین نامناسب بودن مقادیر برخی پارامترهای تست اسپرم لزوما به معنای ناباروری نیست و باید علت آن مشخص گردد.

منبع: سایت رادینا سلامت (https://raadinahealth.com)