مجله دلتا در این مطلب به معرفی یکی از مفاهیم ویژه در نظام اسناد ملکی ایران می‌پردازد: «سند بنیادی». این نوع سند پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ به وجود آمد و به املاکی تعلق می‌گیرد که به دلیل وابستگی مالکان آن‌ها به رژیم پیشین، مصادره شده‌اند.
سند بنیادی چیست؟
سند بنیادی سندی است که برای املاک مصادره‌شده توسط دولت صادر می‌شود. این املاک عمدتاً متعلق به وابستگان رژیم پهلوی بودند که پس از انقلاب کشور را ترک کردند. دادگاه‌ها برای تعیین تکلیف این املاک، در صورت نیافتن مالک، آن‌ها را به خزانه دولت منتقل کرده و سند بنیادی برایشان صادر کردند. تفاوت اصلی این اسناد با سایر اسناد ملکی در همین فرآیند مصادره و انتقال مالکیت به دولت است.
مبنای قانونی اسناد بنیادی
طبق اصل ۴۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ثروت‌های نامشروع و اموال غصب‌شده باید به صاحبان اصلی بازگردانده شوند و اگر مالک شناسایی نشود، به بیت‌المال تعلق می‌گیرند. بر اساس این اصل، دادگاه ویژه‌ای برای رسیدگی به این املاک تشکیل شده و پس از صدور حکم، سند بنیادی برای ملک صادر می‌شود.
انواع اسناد بنیادی
اسناد بنیادی علوی
این املاک پیش از انقلاب تحت عنوان بنیاد پهلوی شناخته می‌شدند و پس از انقلاب در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفتند. زمین‌های بنیاد علوی به‌ویژه در استان مازندران، نوشهر و رویان گسترده‌اند و به‌دلیل وضعیت حقوقی خاص، مالکیت و نقل‌وانتقال آن‌ها با مشکلاتی همراه است.
سند ستادی فرمان امام
ستاد اجرایی فرمان امام نیز بر اساس اصل ۴۹ قانون اساسی، وظیفه بررسی املاک مجهول‌المالک یا اموال وابستگان رژیم پیشین را دارد. در صورت تأیید، این املاک به بیت‌المال افزوده شده و سند بنیادی صادر می‌شود.
نحوه استعلام سند‌های بنیادی
برای جلوگیری از کلاهبرداری، پیش از خرید ملک باید سند آن بررسی شود. در صورت نبود اطلاعات شفاف، مراجعه به اداره ثبت اسناد، مشاوران املاک معتبر یا نهادهایی مانند بنیاد علوی و ستاد اجرایی ضروری است.
این مطلب از جزوه «اصول حقوقی» به نگارش آقایان حیدری و هرقلی (مدیران حقوقی هلدینگ دلتا) وام گرفته شده است.
