کامران دیبا؛ از موزه هنرهای معاصر تا شهر جدید شوشتر

کامران دیبا زاده‌ی سال ۱۳۱۵ خورشیدی است. او شهرساز، نقاش و معمار مدرن ایرانی ساکن اسپانیا و فرانسه است. دیبا از نسل دوم محصلان اعزامی به فرنگ برای تحصیل و انتقال دانش به ایران بود. او در سال ۱۳۳۵ در دانشگاه هاوارد آمریکا ابتدا معماری و سپس جامعه‌شناسی خواند. سپس در سال ۱۳۴۵ به ایران بازگشت. در این یادداشت از مجله دلتا، به شرحی مختصر از کامران دیبا و آثارش پرداخته‌ایم.

کامران دیبا به‌محض بازگشت به تهران، کار خود را در زمینه‌ی بناهای عمومی آغاز کرد. او هیچ‌گاه برای فرد خاصی کار نکرد و تمام تلاش خود را بر ساختن بناهایی متمرکز کرد که به باور او، خدمتی به جامعه و مردم باشد.

دیبا ۱۲ سال در ایران فعالیت کرد. در این دوره‌ی کوتاه، آثار برجسته‌ای از او بر جای ماند که موزه‌ی هنرهای معاصر، فرهنگسرای نیاوران، پارک شفق و شهرک جدید شوشتر از مهم‌ترین آن‌ها هستند.

ویژگی‌های معماری کامران دیبا عبارت‌اند از:

• حفظ سکون و سکوت در طراحی‌ها
• شکست پی‌درپی مسیرها و محورهای بصری
• توجه به جزئیات و آرایش سطوح
• درآمیختگی سنت‌های معماری ایرانی با سبک مدرن

دیبا معتقد است که نمی‌توان عرف یک جامعه را نادیده گرفت. او در آثارش همواره از الگوهای آپارتمان‌نشینی و شهرسازی غربی پرهیز کرده و تلاش داشته است طراحی‌هایش هماهنگ با فرهنگ ایرانی باشد.

مهم‌ترین پروژه‌ی دیبا، معماری شهر جدید شوشتر بود که تا سال ۵۷ ادامه یافت، اما پس از مهاجرت او، نیمه‌کاره ماند. این پروژه باوجود ناتمام ماندنش، جوایز بسیاری دریافت کرد و مورد تحسین منتقدان قرار گرفت. دیبا در طراحی این شهر، سبکی را به کار برد که خود آن را «معماری انسانی» می‌نامد. او معتقد بود که هر اثری باید متعهد و سودمند برای جامعه باشد و درعین‌حال، به فرهنگ و سنت ایرانی احترام بگذارد.

دیبا به خاطر بهره‌گیری از معماری اسلامی، در سال ۱۳۶۵ جایزه‌ی معماری آقاخان را برای پروژه‌ی شوشتر نو دریافت کرد. همچنین این طرح در نمایشگاه آثار معماری و شهرسازی قرن بیستم، که به مناسبت آغاز سال ۲۰۰۰ میلادی در لس‌آنجلس برگزار شد، به‌عنوان یکی از طرح‌های برگزیده‌ی جهان به نمایش درآمد.

کامران دیبا پس از ترک ایران، تا سال‌ها فعالیتی نداشت. او دلیل این مسئله را چنین بیان می‌کند: «معماری برای من در چارچوب کشور خودم معنا داشت. در غرب، فقدان تعهد و احساس مسئولیتم، انگیزه‌ی کار کردن را در من از بین برد.»

علاوه بر پروژه‌های نام‌برده، دیبا مدتی نیز به‌عنوان مشاور و برنامه‌ریز وزارت مسکن و توسعه‌ی شهری ایران فعالیت کرد و نقش بسزایی در توسعه‌ی شهری تهران داشت.

کامران دیبا اکنون در پروژه‌های گسترش هتل‌های اسپانیا فعالیت دارد و باوجود افزایش سن، همچنان پرانرژی به کار خود ادامه می‌دهد.