دوره قاجار، هرچند مصائب سیاسی و فرهنگی بسیاری به همراه داشت، اما در حوزه معماری، ادبیات و نقاشی، دوره‌ای برجسته بود. در این مطلب از مجله دلتا، به ساخت دارالفنون به دست محمدتقی‌خان معمارباشی می‌پردازیم.
ناصرالدین‌شاه ۵۰ سال بر ایران حکومت کرد. به‌خاطر رونق نسبی اقتصادی در این دوران، ساخت‌وسازهای بسیاری در کشور انجام شد. با سفر ناصرالدین‌شاه به فرنگ، معماری ایرانی، مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر، دستخوش تغییر شد و به‌شدت تحت تأثیر معماری اروپا قرار گرفت. اما از آنجا که معماران ایرانی همسفر شاه در فرنگ نبودند، آنچه حاصل شد، تلفیقی از سبک غربیِ درخواستی شاه و معماری ایرانی بود که ریشه در سنت‌های گذشته داشت.
در دوره ناصری، محمدتقی‌خان معمارباشی از مهم‌ترین معماران ایران به‌شمار می‌رفت. پس از تصمیم میرزا تقی‌خان امیرکبیر برای احداث دارالفنون و دستور شاه، معمارباشی مسئول ساخت این بنا شد. ساخت مدرسه دارالفنون در سال ۱۲۲۹ خورشیدی آغاز و در سال ۱۲۳۰ به پایان رسید. در این بنا، سبک معماری غربیِ پس از انقلاب صنعتی با معماری اصیل ایرانی درهم‌آمیخت و سازه‌ای جدید پدید آمد.
در طراحی دارالفنون از الگوی عمارت ولیچ انگلستان الهام گرفته شده بود و همزمان از عناصر معماری ایرانی، مانند ایوان، حیاط مرکزی و آجرکاری بهره گرفته شد. این شیوه، در زمان خود منتقدانی داشت، اما به مرور، سبکی ویژه و تحسین‌برانگیز را پدید آورد که مورد توجه استادان معماری قرار گرفت. دارالفنون را مهم‌ترین پروژه دوران زندگی معمارباشی می‌دانند.
علاوه بر این، معمارباشی در بازسازی بخش‌هایی از کاخ گلستان و گسترش شهر تهران نقش مهمی داشت. او در ساخت بناها از آجر و کاشی‌های رنگی استفاده می‌کرد و در فضاهای داخلی، از آینه‌کاری و نقاشی‌های تزئینی بهره می‌برد. این ویژگی‌ها ابتدا او را از دیگران متمایز می‌کرد، اما به‌مرور، این ابداعات رواج یافتند و معماری دوره ناصری دستخوش تحولی اساسی شد.
