واکسن یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علم پزشکی در تاریخ بشر است که جان میلیون‌ها نفر را نجات داده است. اما این فناوری شگفت‌انگیز چگونه کار می‌کند و چگونه جان ما را نجات می‌دهد؟ در ادامه این مقاله از مجله دلتا به این پرسش پاسخ خواهیم داد تا ببینید اگر واکسن‌ها نبودند، احتمالا انسانی روی کره زمین وجود نداشت!
سیستم ایمنی: خط دفاعی بدن
سیستم ایمنی بدن مانند یک ارتش هوشمند عمل می‌کند. هنگامی که یک میکروب (مانند ویروس یا باکتری) وارد بدن می‌شود، سیستم ایمنی آن را به عنوان یک تهدید شناسایی کرده و شروع به مبارزه می‌کند. این کار از طریق شناسایی پروتئین‌های خاصی که روی سطح میکروب وجود دارد انجام می‌شود. این پروتئین‌ها که به نام آنتی‌ژن شناخته می‌شوند، باعث فعال شدن سیستم ایمنی می‌شوند.
بدن برای مقابله با این تهدید، سلول‌های خاصی به نام لنفوسیت تولید می‌کند که به از بین بردن میکروب‌ها کمک می‌کنند. همچنین، بدن حافظه‌ای از این مهاجم ایجاد می‌کند تا اگر دوباره با همان میکروب مواجه شد، سریع‌تر و قوی‌تر پاسخ دهد. اما ایجاد این حافظه ایمنی گاهی به زمان زیادی نیاز دارد، و تا زمانی که بدن بتواند واکنش مؤثر نشان دهد، میکروب ممکن است آسیب‌های جدی وارد کند.
نقش واکسن‌ها
واکسن‌ها به سیستم ایمنی کمک می‌کنند تا بدون مواجهه با بیماری واقعی، آموزش ببیند و آماده شود. در واقع، شبیه به یک شبیه‌ساز هستند که به بدن فرصت می‌دهند تا با عامل بیماری‌زا آشنا شود و آن را بشناسند، بدون اینکه بیماری ایجاد شود. معمولا حاوی یکی از موارد زیر هستند:
1. ویروس یا باکتری ضعیف‌شده
به گونه‌ای تغییر داده شده که دیگر قادر به ایجاد بیماری نیست.
2. بخشی از ویروس یا باکتری
مثلا یک پروتئین خاص که برای سیستم ایمنی قابل‌شناسایی باشد.
3. ماده ژنتیکی
در برخی از واکسن‌های جدید، مانند نوع RNA، یک کد ژنتیکی از ویروس به بدن داده می‌شود که به سلول‌ها آموزش می‌دهد تا پروتئین‌های ویروس را بسازند و سیستم ایمنی را تحریک کنند.
واکسن‌ها چطور جان ما را نجات می‌دهند؟
با تزریق واکسن، سیستم ایمنی همان فرایندی را آغاز می‌کند که در صورت مواجهه با بیماری واقعی انجام می‌دهد یعنی تولید آنتی‌بادی‌ها و ایجاد حافظه ایمنی. این بدان معناست که اگر بدن در آینده با عامل بیماری‌زا روبرو شود، سیستم ایمنی سریع‌تر وارد عمل می‌شود و از بیمار شدن جلوگیری می‌کند.
ایمنی جمعی: چرا واکسیناسیون اهمیت دارد؟
یکی از مزایای واکسن‌ها این است که علاوه بر محافظت از فرد واکسینه‌شده، به محافظت از کل جامعه نیز کمک می‌کنند. اگر درصد زیادی از جمعیت یک جامعه واکسینه شوند، انتشار بیماری‌ها کاهش می‌یابد و حتی متوقف می‌شود. این پدیده که به آن ایمنی جمعی گفته می‌شود، به‌ویژه برای افرادی که نمی‌توانند دریافت کنند، مانند نوزادان یا افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، حیاتی است.
مثال‌هایی از موفقیت واکسن‌ها
تاریخ نشان می‌دهد که چگونه توانسته‌اند بیماری‌های خطرناکی را مهار کنند. برای مثال، بیماری آبله که یکی از مرگبارترین بیماری‌ها در طول تاریخ بود، به لطف واکسیناسیون در سال ۱۹۸۰ به طور کامل ریشه‌کن شد. بیماری‌های دیگری مانند سرخک، فلج اطفال و دیفتری نیز با واکسیناسیون گسترده به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته‌اند.
همچنین در سال‌های اخیر همه‌گیری کرونا زندگی همه ما را مختل کرده بود که واکسن‌ها نقش پررنگی در کنترل و پیشگیری از این داشتند.
چالش‌ها و شایعات پیرامون واکسن‌ها
با وجود موفقیت‌های بزرگ، برخی افراد به دلایل مختلفی نسبت به آن‌ها بی‌اعتماد هستند. این بی‌اعتمادی معمولا ناشی از شایعات و اطلاعات نادرست است. برای مثال، برخی باور دارند که واکسن‌ها می‌توانند باعث بیماری‌هایی مختلف شوند، درحالی‌که تحقیقات علمی بارها و بارها این ادعاها را رد کرده‌اند. اعتماد به علم و آگاهی‌رسانی درست، کلید مقابله با این چالش‌ها است.
جمع‌بندی
واکسن‌ها با تقلید از رفتار طبیعی بیماری‌ها، به سیستم ایمنی آموزش می‌دهند تا در برابر تهدیدها آماده باشد. آن‌ها نه تنها از ما محافظت می‌کنند، بلکه نقش مهمی در ایمن‌سازی جوامع و حفظ سلامت عمومی دارند. با انتخاب آگاهانه و واکسینه شدن، می‌توانیم نه تنها زندگی خود را ایمن کنیم، بلکه سهمی در کاهش انتشار بیماری‌ها و حفظ سلامت دیگران داشته باشیم.
