تخت جمشید یا پرسپولیس (پارسه)، یکی از مهم‌ترین شهرهای باستانی جهان، نمادی از شکوه و عظمت امپراتوری ایران باستان است. با وجود تخریب‌های گسترده، این شهر تاریخی هنوز هم استوار و درخشان به شاه شاهان، داریوش بزرگ ادای احترام می‌کند. داریوش پارسه را به عنوان پایتخت جدید امپراتوری ایران ساخت و آن را جایگزین پاسارگاد، پایتخت قدیمی و محل دفن کوروش بزرگ کرد. این بنا نه تنها یادگار گرانمایه از دوران هخامنشی است، بلکه گنجینه‌ای از تاریخ ایران نیز به شمار می‌آید.
تخت جمشید در کجا قرار دارد؟
تخت جمشید حدود ۶۰ کیلومتر شمال شرقی شیراز، در استان فارس واقع شده است. این بنا تقریبا ۱۲۵,۰۰۰ متر مربع مساحت دارد و بر دامنه کوه رحمت قرار دارد. در زمان هخامنشیان، این منطقه قلب امپراتوری بود. در مسیر از شیراز به اصفهان و در جهت شمال غربی، به دشت وسیع مرودشت خواهید رسید که در آن می‌توانید خرابه‌های شگفت‌انگیز تخت جمشید را مشاهده کنید. همچنین بوم‌گردی‌هایی برای اقامت در این منطقه خواهید یافت.
چگونگی ساخت تخت جمشید
پرسپولیس بر روی یک سکوی سنگی عظیم در دشت مرودشت ساخته شد. بر اساس کتیبه معروف داریوش، در این محل هیچ ساخت‌وسازی پیش از ساخت شهر اصلی وجود نداشته است. اولین گام، آماده‌سازی سکوی بزرگ به عنوان یک تراس بود که نیاز به سال‌ها کندن و پرکردن داشت. پس از تکمیل تراس، یک سیستم پیچیده کانال آب زیرزمینی ساخته شد. سپس، دیوارهای محکم و دژها ساخته شد و به دنبال آن، پلکان عظیم و ورودی اصلی ساخته شد. پادشاهان هخامنشی بعدی نیز دستور ساخت کاخ‌ها و بناهای مختلف در تخت جمشید را صادر کردند. این بنا در واقع حاصل عمر چندین پادشاه است.
عجایب این شهر تاریخی
تخت جمشید یکی از شگفتی‌های بزرگ دنیای باستان است که هم معماری عظیم و هم مهندسی شده‌ای دارد. داریوش با داشتن اصولی همچون رفتار منصفانه با همه مردم، در تلاش بود تا این مفاهیم را در طراحی مجموعه کاخ پرسپولیس به نمایش بگذارد و معمارانی از دورترین نقاط امپراتوری ایران را برای ساخت آن دعوت کرد. نتیجه، مجموعه‌ای متنوع از بناها شامل پلکان‌های عظیم، تزیینات برجسته و دروازه‌های باشکوه بود که گستردگی قلمرو داریوش را نشان می‌داد.
اگرچه ساخت‌وساز در دوران داریوش آغاز شد، اما شکوه پارسه که اسکندر هنگام حمله‌اش به آن برخورد کرد، عمدتا به‌خاطر آثار بعدی خشایارشاه و اردشیر سوم بود که نام آن‌ها (علاوه بر نام داریوش) بر روی لوح‌ها، درب‌ها و دیوارهای اطراف خرابه‌ها یافت شده است.
سبک معماری تخت جمشید
تخت جمشید ابتدا در رودخانه پولوار و به‌صورت یک سکوی بزرگ بالاتر از سطح زمین ساخته شده بود. برای ایجاد این سکوی هموار، گودال‌ها با خاک و سنگ‌های سنگین پر شده و سپس با گیره‌های فلزی به هم متصل شدند؛ روی این زمین بود که اولین کاخ در پرسپولیس به تدریج ساخته شد. حدود سال ۵۱۵ پیش از میلاد، ساخت یک راه‌پله وسیع به درب‌های کاخ آغاز شد. این ورودی دوگانه بزرگ به کاخ که به پله‌های تخت جمشید معروف است، یک شاهکار از تقارن در طرف غربی بنا بود و پله‌ها آن‌چنان عریض بودند که خانواده سلطنتی ایران و افراد بلندپایه می‌توانستند به‌وسیله اسب خود از آن بالا و پایین بروند و پای خود را به زمین نزنند. بالای پله‌ها به حیاط کوچکی در طرف شمال‌شرقی سکوی کاخ، مقابل دروازه تمام ملت‌ها می‌رسید.
سنگ آهک ماده اصلی ساخت‌وساز در پرسپولیس بود. پس از این‌که سنگ‌های طبیعی هموار شدند و گودال‌ها پر شدند، تونل‌هایی برای فاضلاب و قنات در زیر سنگ‌ها حفر شد. یک قسمت بزرگ که در پای کوه در سمت شرق ساخته شده بود، برای جمع‌آوری آب باران جهت نوشیدن و حمام کردن طراحی شده بود.
ماجرای تخریب این بنای باشکوه ایرانی
تاریخ‌نگار باستانی دیودوروس سیکولوس گفته است که پرسپولیس سه دیوار با برج‌های نگهبانی داشت که همواره مسلح بودند. اولین دیوار بیش از هفتاد متر ارتفاع داشت، دیوار دوم 100 متر و دیوار سوم که تمام چهار طرف را احاطه کرده بود، 300 متر ارتفاع داشت. با وجود استحکامات دفاعی، این یک دستاورد عظیم بود که اسکندر مقدونی توانست چنین شهری را فتح کند، اما او این کار را کرد. دیودوروس داستان تخریب پرسپولیس را به‌این‌صورت روایت کرده است:
این آتش‌سوزی که تخت جمشید را به‌طور کامل از بین برد، تنها ستون‌ها، پله‌ها و دروازه‌های کاخ را به جا گذاشت و همچنین آثار مذهبی بزرگ ما که بر روی “چرم گاو آماده شده و با جوهر طلایی” نوشته شده بودند و بیشتر آثار هنری آن زمان نیز از بین رفت. کاخ خشایارشاه که خود طراح و مجری حمله به یونان در سال ۴۸۰ پیش از میلاد بود، در این تخریب، آسیب زیادی دید. شهر با شکوه ما، پس از این واقعه زیر ویرانی‌های خود مدفون شد (هرچند برای مدتی هنوز به‌عنوان پایتخت امپراتوری شکست‌خورده شناخته می‌شد). تا این‌که در سال ۱۶۱۸ میلادی این ویرانه‌های باشکوه به‌عنوان پرسپولیس شناسایی شد.
