ابرغول سرخ معروف به ابط الجوزا در یک رویداد نجومی نادر امروز سه‌شنبه ۱۳ دسامبر (۲۱ آذر) در برخی قسمت‌های جهان رویت‌پذیر بود. در این روز، یک سیارک از جلوی ستاره‌ی ابط الجوزا عبور کرده و در رویدادی به نام “اختفا”، به مدت ۱۵ ثانیه این ستاره را مسدود کرد.
سیارک به نام “لیونا ۳۱۹” یکی از اجرام کمربند سیارکی است که در مداری بین مریخ و مشتری به دور خورشید می‌گردد و ابعادی در حدود ۸۸ در ۵۵ کیلومتر دارد. رویداد اختفا برای ابط الجوزا، ستاره‌ای شناخته شده و درخشان، بسیار غیرمعمول است. پنهان شدن کوتاه‌مدت این ستاره به مدت چند ثانیه، فرصتی منحصربه‌فرد برای مطالعه‌ی فوتوسفر یا لایه‌ی مرئی ستاره را به اخترشناسان می‌دهد.
مشاهده‌پذیری رویداد اختفا تنها در یک مسیر باریک از مرکز مکزیک تا جنوب ایالت فلوریدا در آمریکا مقدور بود. ساکنان جنوب اروپا و اوراسیا پس از گذر از اقیانوس اطلس توانستند این رویداد را رصد کنند. استفاده از ابزار مانند دوربین دوچشمی یا تلسکوپ می‌تواند به دیدن چنین رویدادی کمک کند.
مشاهده‌پذیری رویداد اختفا محدود است و بسیاری از انسان‌ها قادر به رصد آن نبودند. اما پروژه تلسکوپ مجازی رم در ایتالیا این رویداد را از ساعت ۰۴:۳۰ بامداد سه‌شنبه به وقت ایران به صورت زنده پخش کرد.
این رویداد نجومی در کدام مناطق ایران قابل مشاهده بود؟
برخی ساکنان شمالی‌ترین بخش‌های استان‌های اردبیل و آذربایجان غربی نیز قادر به رصد رویداد اختفا بودند، زیرا مسیر رویت آن از کنار مرزهای شمال غربی ایران عبور می‌کرد.
برای یافتن ابط الجوزا در ماه دسامبر 2023، میتوان از نقشه‌های آسمانی یا برنامه‌های نجومی موجود بر روی تلفن همراه یا رایانه‌های شخصی استفاده کرد. این برنامه‌ها می‌توانند شما را راهنمایی کنند تا بتوانید ابرغول سرخ را در آسمان پیدا کرده و ببینید آیا رویدادی چون این رویداد اختفا را می‌توانید رصد کنید یا خیر.
برای پیدا کردن ابط الجوزا در ماه دسامبر، باید دو ساعت پس از غروب خورشید، به سمت شرق نگاه کنید و سه ستاره‌ی کمربند شکارچی را درحال طلوع مشاهده کنید. ابط الجوزا با دلتا شکارچی در سمت چپ این ستارگان قرار دارد.
ابط الجوزا یکی از بزرگترین و درخشان‌ترین ستارگان آسمان است و به خاطر رنگ قرمزش مشهور است. این ستاره در صورت فلکی شکارچی قرار دارد و در سال‌های اخیر موضوع مطالعات اخترشناسان بوده است.
برخی دانشمندان فکر می‌کنند که ابط الجوزا ممکن است در آینده منفجر شود، اما برخی دیگر معتقدند که تا رسیدن به مرحله‌ی ابرنواختر هنوز زمان دارد.
عمر ابرغول سرخ در چه مرحله ای است؟ و اگر خورشید منظومه ما بود چگونه می‌بود؟
بی‌تردید، یک نوع ستاره غول سرخ است که در حال حاضر سوخت اولیه هیدروژن خود را به پایان رسانده و در هسته‌ی خود، هلیم را به عناصر سنگین‌تر تبدیل می‌کند. وقتی ستاره‌ای به پایان منبع هیدروژن خود می‌رسد، برای سوزاندن هلیم تولیدشده در فرآیند همجوشی هسته‌ای نیاز به انرژی بیشتری پیدا می‌کند و به این ترتیب ستاره به اندازه‌ی چندین برابر اندازه اصلی خود رشد می‌کند. در این فرآیند، ستاره‌ها سرختر و سردتر می‌شوند.
ستاره‌شناسان از بزرگی ستاره ابط الجوزا اطلاع دارند. اگر این ستاره را در مرکز منظومه شمسی قرار دهیم، گازهای سوزان جو خارجی آن، تمام سیارات تا مشتری را دربرمی‌گیرند. با این‌حال، اندازه‌گیری قطر دقیق ابرغول سرخ کاری چالشی است؛ زیرا این ستاره به جای اینکه توپ همواری از پلاسما باشد، توده‌ای نامنظم از حباب‌های جوشان گازی است که در ابرهای غبار پخش شده‌اند؛ بنابراین اندازه‌گیری قطر این ستاره کار آسانی نیست. همچنین، تعیین طول عمر باقی‌مانده این ستاره نیز به دقت اندازه‌گیری قطر آن وابسته است.
گروهی از ستاره‌شناسان تحت رهبری هیدوکی سایو از دانشگاه توهوکوی ژاپن نشان داده‌اند که ابرغول سرخ بزرگ‌تر از آنچه پژوهشگران تصور می‌کنند است. این بزرگی ممکن است درست باشد؛ زیرا پژوهشگران می‌دانند که ستاره تپش‌های منظمی دارد؛ به این معنی که منبسط و کوچک، کم‌نور و روشن می‌شود. درخشش ابرغول سرخ هر ۴۲۰ روز دچار نوسان می‌شود. این نوسان درخشش را ستاره‌شناسان به انبساط دوره‌ای پوشش اطراف ستاره یا منطقه بیرونی کروی آن نسبت می‌دهند.
آیا مرگ نزدیک این ستاره چشمگیرترین رویداد آسمان از دید زمینیان خواهد شد؟
وقتی ستاره غول سرخ ابط الجوزا آخرین قطره‌های انرژی خود را سوزاند، هسته آن درون یک سیاه‌چاله فرومی‌پاشد و لایه‌های بیرونی ستاره را با سرعت ۴۰ هزار کیلومتر بر ثانیه به داخل فضا پرتاب خواهد کرد. این پرتابه‌ها می‌توانند شامل گازها، ذرات ماده و انرژی باشند که به سمت فضا پرتاب می‌شوند و می‌توانند تا میلیون‌ها کیلومتر در فضا حرکت کنند و اثرات قابل مشاهده‌ای در اطراف ستاره ایجاد کنند.
ستاره‌شناس‌ها این سرنوشت آتشین را انفجار ابرنواختر می‌نامند، درصورتی که ستاره‌ی ابط الجوزا منفجر شود، ناظران زمینی قادر به مشاهده این رویداد چشمگیر خواهند بود. همچنین، به دلیل فاصله‌ی نزدیک آن به زمین که تنها ۶۵۰ سال نوری است، لایه‌های گاز و غبار ستاره به اندازه‌ی ماه کامل و به مدت چند هفته در آسمان شب خواهند درخشید.
