خانواده به عنوان اولین و بنیادیترین اجتماع، نیاز به مسئول یا سرپرست دارد. هر تشکّل و اجتماعى که فاقد مقام مسئول یا سرپرست باشد، نابسامانى و هرج و مرج، از عوارض حتمى و اجتناب ناپذیر آن است. اینک باید دید از نظر مصلحت این واحد بنیادى جامعه، ریاست خانواده جهت به عهده گرفتن مسئولیت را به چه کسى باید واگذار کرد؛ مرد؟ زن؟ هردو؟ با دلتامگ همراه باشید.
ریاست خانواده
هر مردی پس از ازدواج دارای حقوق و تکالیفی می‌شود که یکی از این حقوق، ریاست خانواده است. مطابق با ماده 1105 قانون مدنی، در روابط زوجین، ریاست خانواده از خصایص شوهر است. مرد باید از اختیار خود به منظور حفظ سلامت و استحکام خانواده استفاده کند و نمیتواند آن را به اختیار یا ضمن قرارداد خصوصی واگذار کند؛ زیرا ریاست او بر خانواده از امور مربوط به نظم عمومی بوده و هرگونه توافقی برخلاف آن باطل و بلااثر است.
آثار ریاست شوهر بر خانواده:
از نظر تحلیلی شاید بتوان حوزه ریاست مرد را بر خانواده به امور مالی و غیرمالی تقسیم کرد، اما باید توجه داشت که با توجه به ماده 1118 قانون مدنی که از آن به اصل استقلال اقتصادی زن تعبیر می‌شود، زن در امور مالی خود مستقل است و مرد در این خصوص هیچ ولایت و ریاستی ندارد. بنابراین حیطه ریاست او، فقط امور غیر مالی را دربرمی‌گیرد.
مرد در کدام امور خانواده می‌تواند ریاست کند؟
تمکین:
دارای دو معنی عام و خاص است. تمکین در معنای عام یعنی محترم شمردن اراده شوهر در تربیت فرزندان و اداره مالی و اخلاقی خانواده و در معنای خاص ناظر به رابطه جنسی زن با شوهر است.
تعیین محل سکونت:
اختیار تعیین مسکن اصولا با مرد است، مگر آنکه اختیار تعیین منزل طی شروط ازدواج در زمان عقدبه زن داده شده باشد. این حق نباید مورد سوء استفاده و وسیله ای برای ضرر زدن به دیگری قرار بگیرد؛ بنابراین کسی که حق انتخاب با اوست، باید محلی را انتخاب کند که با وضع اجتماعی و نیازهای خانواده متناسب باشد.
اشتغال زن:
مطابق ماده 1117 قانون مدنی، شوهر می‌تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع کند.
این اختیار نباید به معنای تامین غرور و سروری مرد در نظر گرفته شود؛ بلکه هدف قانون گذار حفظ مصالح خانوادگی و حیثیت دو طرف است.
نام خانوادگی:
مطابق ماده 42 قانون ثبت احوال، زن می‌تواند با موافقت همسر خود از نام خانوادگی او استفاده کند. این حق فقط تا زمان باقی بودن رابطه ازدواج قابل اعمال است و نیاز به رعایت حق تقدم ندارد.
تابعیت:
هر گاه زن خارجى با مرد ايرانى ازدواج كند، برابر بند 6ماده 976 قانون مدنى به تابعيت ايران در مى‌آيد. اما این مساله اختلافی می‌باشد که آيا تحميل تابعيت شوهر ايرانى بر زن خارجى از آثار رياست شوهر بر خانواده است یا خیر؟ بعضى از استادان حقوق معتقدند تابعيت مربوط به حقوق عمومى بوده و مصلحت دولت در آن لحاظ است، در حالىكه رياست شوهر بر خانواده جزء حقوق خصوصى است و بر پايه مصلحت خانواده استوار می‌باشد. ممكن است قانونگذار رياست خانواده را از شوهر بگيرد، بدون اينكه لازم باشد در مساله تابعيت زن شوهردار تجديد نظر كند. بنابراین این گروه تابعیت را از آثار ریاست مرد تلقی نمی‌کنند.
اقامتگاه:
مطابق قانون، اقامتگاه زن شوهردار همان اقامتگاه شوهر است، ولی اگر اقامتگاه شوهر معلوم نباشد و یا زن با اجازه شوهر یا دادگاه مسکن جداگانه ای اختیار کرده باشد، می‌تواند اقامتگاه جداگانه هم داشته باشد.
خروج از منزل:
در قانون ایران لزوم اجازه زن از مرد برای خروج از منزل ذکر نشده، اما از نظر فقها، زن شوهردار برای خارج شدن از منزل به اجازه شوهر نیاز دارد و در روایات مختلفی آمده که اگر زنی بدون اذن همسر از خانه خارج شود مورد لعن و نفرین فرشتگان واقع می‌شود تا به خانه برگردد!! پیروان این نظر برای توجیه عقیده خود به آیه 33 سوره نساء استناد میکنند.
اما باید گفت که این آیه در مقام توصیه به حفظ عفت و حجاب می باشد و به ممنوعیت خروج زن بدون کسب اجازه شوهر ارتباطی ندارد.
در واقع، شوهر می تواند برای حفظ خانواده، معاشرتهای زن و رفت و آمدهای او را بازرسی کند و او را از رفتاری که سلامت خانواده را تهدید میکند، باز دارد، ولی حق ندارد به دلخواه خود و بدون این که دلیل موجهی داشته باشد، زن را از معاشرت با خویشان نزدیک خود یا انجام فرائض دینی یا تکالیف اجتماعی باز دارد.
اصلاح کج تابی زوجه:
برخلاف اختیاری که قانونگذار در خصوص تنبیه فرزند در حدود تأدیب به پدر و مادر داده، هیچ اختیاری به مرد برای تنبیه زن داده نشده است.
در پایان یادآوری می‌شود بهترین روش ایناست که مدیریت خانواده با زن و مرد باشد و بقیه افراد خانواده هم این دو را کمک کنند. اگر خانواده طوری باشد که یک نفر حالت دستوری داشته باشد و بقیه فرمانبردار باشند، هیچگونه صفا و پایداری در خانواده نیست. البته در بیشتر خانواده ها مدیریت با مرد خانه است. ولی او هم در همه کارها با زن و بعد فرزندان مشورت میکند.
