بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، شهر سوخته زابل از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان به شمار می‌رود و به دلیل ظرفیت‌های برجسته تاریخی منطقه‌ای ارزشمند برای باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ است. با رفتن به این شهر رازآلود با موزه‌ای بزرگ و صحرایی مواجه می‌شوید که هر گوشه آن گنجی را در خود نهفته است. درصورتی‌که علاقه‌مند هستید با معماری جالب شهر سوخته آشنا شوید، تا پایان این مطلب با دلتامگ همراه باشید.
ناگفته‌هایی از شهر سوخته ایران
شهر سوخته که در زابل قرار دارد با مساحتی حدود 280 هکتار به پنج بخش اصلی تشکیل شده است. در قسمت شمال شرق و شرق این محله مناطق مسکونی، در شمال غربی بخش صنعتی شهر وجود دارد که خارج از محدوده شهر است و در جنوب غربی یادبودها و گورستان شهر قرار دارد. این جاذبه تاریخی و گردشگری با وجود اهمیت بالایی که دارد؛ اما در میان بیشتر مردم ایران ناشناخته است. از دلایل مهم شناخته نشدن این بنای تاریخی، کمبود امکانات رفاهی و آب‌وهوای گرم و خشک سیستان و بلوچستان است. از عجایب شهر سوخته می‌توان به چشم مصنوعی یکی از اجساد اشاره کرد که باگذشت هزاران سال همچنان سالم باقی‌مانده است و دانشمندان همچنان موفق به کشف ماده اولیه آن نشده‌اند.
تاریخچه شهر سوخته زابل
با بررسی‌های انجام شده توسط باستان‌شناسان، قدمت شهر سوخته زابل به بیش از 5000 هزار سال می‌رسد، به‌نوعی می‌توان گفت قدمت این بنا هم ردیف با تمدن جیروف و برنز است. درگذشته شهر سوخته بسیار سرسبز و آباد بود و رودخانه هامون از میان آن عبور می‌کرد. بیشتر شکوفایی این سرزمین در سال‌های 2200 تا 2500 پیش از میلاد مسیح بود که مردم به مدت 1400 سال در این شهر زندگی می‌کردند.
باتوجه‌به اینکه شهر در مسیر رودخانه هیرمند قرار داشت موجب حاصلخیزی دوچندان زمین‌ها شده بود؛ درنتیجه شغل بیشتر افراد این منطقه کشاورزی و صنعتگری بود. اولین‌بار ایده استفاده از شتر برای حمل‌ونقل، به ذهن مردمان این شهر خطور کرد.
شهر سوخته چگونه از بین رفت؟
باگذشت زمان به دلیل بهره‌برداری بسیار از آب رودخانه هیرمند توسط افغانستان، به‌مرور باعث شد فضای سبز از بین برود و رودخانه خشک شود. باتوجه‌به اینکه مردم در شهر بیشتر مشغول به معرق‌کاری، سفالگری و حصیربافی بودند و برای گرمایش خانه‌های خود از چوب درختان استفاده می‌کردند که همین عامل به‌مرورزمان باعث ازبین‌رفتن شهر شده است.
معماری جالب شهر سوخته زابل
باارزش‌ترین آثار باقی‌مانده از شهر سوخته زابل، خانه‌های پلکانی و بنای کاخ است که 120 هکتار مساحت دارد. اشیایی که از این خانه‌ها به‌دست‌آمده به حدی ارزشمند بوده که از شهر سوخته به‌عنوان دوره‌های درخشان یاد می‌کنند. هر بنای ساختمانی که در این شهر ساخته شده، از یک راست گوشه ایجاد شده است که مصالح اصلی آن خشت خام است.
باتوجه‌به اینکه سقف بناهای این شهر غالباً صاف و تخت بوده، و برای پوشاندن آن از چوب و حصیر استفاده می‌کردند. فضای داخلی ساختمان‌ها عموماً از شش یا ده اتاق ساخته شده که با استفاده از دیوارهای بسیار نازکی از هم جدا می‌شدند.
عمق ساختمان‌ها از سی سانتی‌متر تا یک متر متغیر بوده که برای استحکام بیشتر دیوارها، پی‌ها را با خاک و خشت‌های شکسته پر می‌کرده‌اند. کف هر اتاق را با استفاده از دو روش پر می‌کردند، روش اول استفاده از اندودها بود که سطح کار ظریف‌تر اما عمر کوتاه‌تری داشت و روش دوم استفاده از خشت بود.
البته ناگفته نماند که برای درست‌کردن کف اتاق‌ها از روش سومی نیز استفاده می‌کردند که تنها مربوط به زمان‌های خیلی دور است. در این روش سفال‌های شکسته را با استفاده از خاک مخلوط می‌کردند و آنقدر آن را کوبیده و فشار می‌دادند تا سطحی صاف و یکدست را به وجود آورند. در مواقع ضروری برای گرمایش اتاق‌ها در شهر سوخته زابل، از یک اجاق مرکزی استفاده می‌کردند که این اجاق‌ها بر روی بلندی ساخته شده‌اند و در وسط آن‌ها یک گودال مدور به عمق ۳۰ سانتی‌متر قرار دارد.
پیشنهاد مطالعه: آیا از زیباترین عمارت اصفهان دیدن کرده‌اید!
